Τι είναι αυτό που νιώθουμε τελικά; Πόσες φορές ερχόμαστε αντιμέτωποι με το ερώτημα “Τι νιώθεις;” και δεν ξέρουμε πως να απαντήσουμε; Συχνά ρωτάμε και τον ίδιο μας τον εαυτό. Όλοι έχουμε βρεθεί κάποτε στο σημείο να νιώθουμε άσχημα ή καλά αλλά δεν μπορούμε αυτό να το προσδιορίσουμε. Και πόσο σημαντικό τελικά είναι να προσδιορίσουμε αυτό που νιώθουμε; Η απάντηση για τα παραπάνω ερωτήματα βρίσκεται βαθιά κρυμμένη στο ασυνείδητό μας.
Η επίγνωση του συναισθήματός μας οδηγεί στην κατανόηση και γνωριμία του εαυτού. Προσδιορίζοντας το συναίσθημα μπορεί κανείς να αντιληφθεί την κινητήριο δύναμη πίσω από τη συμπεριφορά του. Σε αυτό το σημείο θα αναρωτηθεί κανείς αν το συναίσθημα είναι ένα στοιχείο που ελέγχεται και έτσι κατ’ επέκτασιν αν ελέγχεται και η συμπεριφορά. Κάποιοι παραδέχονται πως το συναίσθημα προηγείται της σκέψης άρα δεν μπορεί να υποστεί έλεγχο από αυτήν. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν πως το συναίσθημα μπορεί να ελεγχθεί μιλώντας για τη “ρύθμιση του συναισθήματος”. Η ρύθμιση των συναισθημάτων είναι ακριβώς η ικανότητα να ασκεί κανείς έλεγχο στη συναισθηματική του κατάσταση. Μπορεί να περιλαμβάνει συμπεριφορές όπως για παράδειγμα η επανεξέταση μιας προκλητικής κατάστασης για τη μείωση του θυμού ή του άγχους. Ο έλεγχος λοιπόν των συναισθημάτων δεν αφορά το συναίσθημα αυτό καθ’ αυτό αλλά την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς για τον έλεγχο ορισμένων στοιχείων του όπως την έντασή του. Επομένως το συναίσθημα βιώνεται, η σκέψη το υποβάλει σε επεξεργασία και αποφασίζει ποια συμπεριφορά ταιριάζει να υιοθετηθεί. Στο παρόν άρθρο όμως, δεν θα μας απασχολήσει ο συναισθηματικός και συμπεριφορικός έλεγχος, αλλά θα πάμε ένα βήμα πίσω κατανοώντας πρώτα το συναίσθημα αυτό καθ’ αυτό.
Η κατανόηση λοιπόν της συναισθηματικής εμπειρίας μπορεί να επιτευχθεί με την επίγνωση του συναισθήματος που βιώνεται. Για να επιτευχθεί αυτό προϋπόθεση είναι να έχουμε γνώση του έυρους των συναισθημάτων που μπορεί κανείς να βιώσει. Το εύρος αυτό είναι πολύ μεγάλο και δύσκολα χωράει μέσα σε ένα άρθρο. Παρόλα αυτά θα γίνει προσπάθεια γνωριμίας με κάποια συχνά εμφανιζόμενα συναισθήματα που θα εμπλουτίσουν το συναισθηματικό ρεπερτόριο των αναγνωστών. Σε προηγούμενο άρθρο έγινε αναφορά στα έξι βασικά συναισθήματα η χαρά, η έκπληξη, ο θυμός, η λύπη, ο φόβος και η απέχθεια (Διάβασε το άρθρο “Ο μαγικός κόσμος των συναισθημάτων”). Στο παρόν, θα συστηθούν συναισθήματα πιο περίπλοκα στη δομή, τα οποία δεν είναι έμφυτα ούτε καθολικά. Για χάριν ευκολίας και καλύτερης κατανόησης θα γίνει διαχωρισμός των συναισθημάτων σε θετικά και αρνητικά.
Ποδαρικό θα κάνει η ευγνωμοσύνη. Η ευγνωμοσύνη εμφανίζεται όταν κάποιος αναγνωρίζει ένα ερέθισμα ως πηγή της απροσδόκητης καλής του τύχης. Το συναίσθημα αυτό οδηγεί σε συμπεριφορές με χαρακτηριστικά γενναιοδωρίας, ευγένειας, καλοσύνης και φροντίδας. Η γαλήνη ή ηρεμία είναι ένα ακόμα συναίσθημα που έρχεται στο προσκήνιο όταν κανείς λαμβάνει ικανοποίηση, βιώνει συνθήκες ασφάλειας, συμφωνίας και άνεσης. Με την γαλήνη, η συμπεριφορά που υιοθετείται είναι η απόλαυση της τρέχουσας συνθήκης και ξυπνά η ανάγκη να επιδιώκονται συχνότερα τέτοιες καταστάσεις. Ακολουθεί η ελπίδα. Η ελπίδα, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα θετικά συναισθήματα, αναδύεται σε δύσκολες καταστάσεις όπου υπάρχει φόβος για το χειρότερο αλλά λαχτάρα για το καλύτερο. Η συμπεριφορά που υιοθετείται είναι η εφευρετικότητα και η προσέγγιση όλων των διαθέσιμων πόρων για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος. Η περηφάνια είναι ένα θετικό συναίσθημα που προκύπτει από ένα επίτευγμα – αποτέλεσμα αξιολογούμενο κοινωνικά ως καλό. Η περηφάνια πυροδοτεί την επιδίωξη καλύτερων αποτελεσμάτων και αποτελεί κίνητρο για νέες δράσεις. Ένα ακόμα θετικό συναίσθημα είναι το δέος, το οποίο εμφανίζεται όταν κανείς έρχεται σε επαφή με ένα ερέθισμα ή έναν άλλον άνθρωπο μεγάλης “κλίμακας”, ισχυρό, όμορφο. Η εμπειρία του δέους συνήθως διευρύνει τους ορίζοντες και ανοίγει δρόμο για νέες κοσμοθεωρίες, ενώ σε επίπεδο συμπεριφοράς προκαλεί σάστισμα.
Φτάνοντας στο τέλος του δρόμου των θετικών συναισθημάτων συναντάμε το συναίσθημα της αγάπης, ενός συναισθήματος “ομπρέλα” θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς. Η αγάπη προκύπτει όταν βιώνονται πολλά θετικά συναισθήματα στα πλαίσια μιας διαπροσωπικής σχέσης. Η αγάπη, όντας ένα προϊόν του συνδυασμού της πλειοψηφίας των θετικών συναισθημάτων, εφοδιάζει με ένα πλούσιο ρεπερτόριο σκέψεων και πράξεων. Το κυριότερο στοιχείο που η αγάπη προσφέρει στη συμπεριφορά μας, είναι η απόκτηση διαπροσωπικών πόρων, όπως για παράδειγμα οι δεσμοί.
Στην άλλη πλευρά του νομίσματος βρίσκονται τα αρνητικά συναισθήματα. Τα συναισθήματα αυτά είναι απαραίτητο να τα αναγνωρίζουμε για να μπορούμε να τα επεξεργαστούμε και τελικά να τα ξεπεράσουμε με υγιή και επεικοδομητικό τρόπο. Ένα τέτοιο συναίσθημα είναι η ενοχή. Η ενοχή προκύπτει από την ευθύνη για μια αρνητική έκβαση. Είναι ένα συναίσθημα που μπορεί να βαρύνει σε σημαντικό βαθμό το μυαλό και την ψυχή μας. Συχνά η ενοχή προκαλεί συμπεριφορά αυτοτιμωρητική. Η αντιμετώπιση που έχουμε όμως απέναντι σε αυτό το συναίσθημα θα ήταν πιο εποικοδομητική αν σχετιζόταν με την αυτοσυγχώρεση. Ένα ακόμα αρνητικά χρωματισμένο συναίσθημα είναι εκείνο της ζήλιας. Η ζήλια πηγάζει από αισθήματα ανασφάλειας, σύγκρισης, φόβου αποτυχίας και έντονης επιθυμίας. Η ζήλια μπορεί συχνά να οδηγήσει σε αγανάκτηση, πικρία, τεταμένες σχέσεις και συνιφασμένες συμπεριφορές. Η εποικοδομητική σκέψη που μπορεί να κάνει κανείς είναι πως αυτό που επιθυμούμε για να το έχει κάποιος άλλος σημαίνει πως είναι εφικτό. Μπορεί λοιπόν η ζήλια να λειτουργήσει και ως κίνητρο. Ένα ακόμα συναίσθημα με αρνητικό περιεχόμενο είναι το μίσος. Το μίσος ξεφεύγει από τα όρια του θυμού αφού η συμπεριφορά που προκύπτει έχει τάσεις βλάβης του αντικειμένου που είναι αποδέκτης του μίσους. Το συναίσθημα του μίσους δεν εκφράζεται συχνά ανοιχτά ούτε στους άλλους ούτε στον ίδιο μας τον εαυτό κι αυτό γιατί δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό συναίσθημα, αφού διακατέχεται από πιο πρωτόγονα ένστικτα. Η αναγνώρισή του όμως συμβάλλει σημαντικά στην κατανόηση της συμπεριφοράς μας. Ακολουθεί η ματαίωση ή αλλιώς απογοήτευση. Η ματαίωση προκύπτει από την δυσφορία όταν κάποιος αντιλαμβάνεται και διαπιστώνει ότι η επιθυμία ή ο στόχος του δεν εκπληρώνεται. Διακρίνουμε δύο είδη ματαίωσης: την εσωτερική και την εξωτερική. Η εσωτερική ματαίωση προκύπτει από προκλήσεις που αφορούν προσωπικούς στόχους, ανάγκες και επιθυμίες. Η εξωτερική ματαίωση αφορά τις συνθήκες που είναι έξω από τη σφαίρα ελέγχου ενός ατόμου, όπως ένα δύσκολο έργο που του έχει ανατεθεί να φέρει σε πέρας. Συχνά το συναίσθημα αυτό οδηγεί σε απόσυρση και “παράδοση των όπλων”. Παρόλα αυτά, θα μπορούσε να αποτελέσει την κινητήριο δύναμη για αναζήτηση μιας πιο αποτελεσματικής διαδρομής προς το στόχο ή μια ευκαιρία για καλλιέργεια της επιμονής και υπομονής.
Ολοκληρώνοντας, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως το συναισθηματικό φάσμα είναι μεγάλο και πρέπει να δίνεται χώρος για γνωριμία με αυτό στην καθημερινότητά μας. Αγκαλιάζοντας τη συναισθηματική εμπειρία ανεξαρτήτως προσήμου, κατανοείται καλύτερα ο εαυτός και γίνεται αποδεκτός. Αφιερώστε λοιπόν λίγο χρόνο μέσα στην ημέρα να ρωτάτε τον εαυτό σας πώς νιώθει και επεξεργαστείτε την απάντησή που θα σας δώσει.
Αναρωτιέμαι πώς νιώθετε τώρα…
“Οι σκέψεις μας είναι οι σκιές των συναισθημάτων μας, πάντα πιο σκοτεινές, άδειες και απλές”
Friedrich Nietzsche,
Φιλόσοφος και ποιητής (1844-1900)
ΠΗΓΕΣ:
Επιμέλεια κειμένου:
Η Επιστημονική Ομάδα της Επί Σ.Κ.Ε.Ψ.Υ.
