Ο ναρκισσισμός είναι ένας όρος που κάνει την εμφάνισή του ήδη από τη μυθολογία. Ο μύθος του Ναρκίσσου είναι πολύ αντιπροσωπευτικός του περιεχομένου του ναρκισσισμού. Σύμφωνα με το μύθο, ο Νάρκισσος ήταν παιδί που προέκυψε από βιασμό της νύμφης Λειριώτης από τον ποταμό Κηφισό. Μόλις γεννήθηκε η μητέρα του απευθύνθηκε στον Τειρεσία ώστε να πάρει χρησμό για το μέλλον του παιδιού της. Η πρόβλεψη του μάντη έλεγε ότι ο Νάρκισσος θα ζήσει μέχρι τα γεράματα, αρκεί να μη γνώριζε ποτέ τον εαυτό του. Όταν μεγάλωσε ήταν τόσο όμορφος που προκαλούσε το θαυμασμό όλων αλλά αγνοούσε και δεν ανταπέδιδε τα συναισθήματά τους. Τότε η Νέμεσις, ενοχλημένη από τη συμπεριφορά του, τον τιμώρησε ρίχνοντας του την κατάρα να ερωτευτεί μονάχα τον εαυτό του. Μία ημέρα η Νύμφη Ηχώ τον είδε να περιπλανιέται στα δάση κυνηγώντας ελάφια. Εκείνη τον ερωτεύτηκε αμέσως, και όταν ο Νάρκισσος την είδε την κάλεσε να τον πλησιάσει και έπειτα την έσπρωξε και απομακρύνθηκε. Εκείνος συνέχισε αδιάφορος τον περίπατό του στο δάσος μέχρι που έφτασε σε ένα ξέφωτο, που είχε στη μέση μία υπέροχη λίμνη. Όταν έσκυψε από πάνω της και αντίκρισε το είδωλο του στο νερό, μαγνητίστηκε από την ίδια του την ομορφιά. Έμεινε έτσι για μέρες κοιτώντας μόνο τον εαυτό του. Όταν ο Νάρκισσος προσπάθησε να αγγίξει το όμορφο πρόσωπο που έβλεπε στο νερό, έπεσε και πνίγηκε.
Ο μύθος του Νάρκισσου αποδίδει τα χαρακτηριστικά που οι περισσότεροι άνθρωποι φαντασιώνονται όταν ακούν τον όρο ναρκισσισμός. Η εγωπάθεια, η αδιαφορία για τα αισθήματα των άλλων, ο θαυμασμός για τον εαυτό είναι τα κύρια και συνήθως αρκετά έκδηλα χαρακτηριστικά ενός ναρκίσσου. Ο ναρκισσισμός όμως δεν περιορίζεται σε τέτοιες εκδηλώσεις, αλλά είναι ένα φαινόμενο με συχνές εμφανίσεις στην καθημερινότητά μας. Πρώτα από όλα είναι σημαντικό να κατανοηθεί πως ένας νάρκισσος δεν είναι ψυχικά ασθενής. Ο άνθρωπος με ναρκισσιστική προσωπικότητα είναι ένας ψυχικά υγιής άνθρωπος με μια ιδιαίτερη προσωπικότητα η οποία παρεκκλίνει από τα συνήθη κοινωνικά πρότυπα. Παρόλα αυτά, γίνεται διάκριση των παραπάνω από τον υγιή ναρκισσισμό, όπου περιλαμβάνει την αίσθηση αξίας κάποιου, η οποία βασίζεται σε κάποιο γνήσιο επίτευγμα, την ικανότητά του να ανακάμψει από μια απογοήτευση και την ικανότητα να βρει υποστήριξη στις διαπροσωπικές του σχέσεις.
Στις μέρες μας όμως, τα φαινόμενα υγιούς ναρκισσισμού εκλείπουν και παραχωρούν τη θέση τους σε πιο παθολογικές και όχι τόσο ξεκάθαρες μορφές του. Χαρακτηριστική είναι η ανάγκη απόκτησης συμβόλων του πλούτου με αποτέλεσμα κάθε δραστηριότητα και διαπροσωπική σχέση να ορίζεται από την αυτήν. Η ανάγκη για πλουτισμό δεν σχετίζεται τόσο με τη χρηματική δραστηριότητα ούτε με την κάλυψη των απαραίτητων για την επιβίωση αναγκών. Περισσότερο έχει να κάνει με την επιδίωξη του “καλύτερου” από αυτό που έχει ο διπλανός μας. Η εκδηλώσεις του ναρκισσισμού σε αυτή την περίπτωση αφορούν την υποτίμηση του αποκτήματος του συνανθρώπου και την υπερπροσπάθεια για σημαντικότερο απόκτημα ώστε να ικανοποιηθεί το αίσθημα προσωπικής “ανωτερότητας”.
Ο νάρκισσος εστιάζει υπερβολικά στη δική του εικόνα και στο πώς τον αντιλαμβάνονται οι άλλοι. Στη σύγχρονη εποχή, που η χρήση των social media είναι εκτενής, η προώθηση της αυτοεικόνας είναι εύκολη και προσβάσιμη στον μέσο άνθρωπο. Ο διαμοιρασμός της εικόνας του εαυτού ή μιας δραστηριότητας ή μιας συνάντησης με έναν άλλον άνθρωπο είναι ένα απαραίτητο στοιχείο της καθημερινότητάς μιας μεγάλης μερίδας ανθρώπων. Τα άτομα μπορούν να δημιουργήσουν μια ταυτότητα που παρουσιάζει ένα μη ρεαλιστικό, λαμπερό πορτρέτο του εαυτού τους. Μια τέτοια συμπεριφορά επιβεβαιώνει τις ναρκισσιστικές ανάγκες για θαυμασμό, ανωτερότητα, ενίσχυση της αυτοεκτίμησης με τον κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να παρέχει ένα πρόσφορο έδαφος για την εκδήλωσή της.
Στις διαπροσωπικές σχέσεις ένας νάρκισσος δεν επενδύει παρά μόνο αν και εφόσον η σχέση αυτή γαλουχεί το αίσθημα ισχύος που αναζητά. Συχνά θα υποβαθμίσει το πρόσωπο απέναντι του με τρόπο χειριστικό και συχνά τραυματικό για τον αποδέκτη, ώστε να ικανοποιήσει την ανάγκη του για ανωτερότητα και προβολή. Πολλές φορές μάλιστα ο άνθρωπος που ο νάρκισσος έχει απέναντι του είναι αυτός που κατηγορείται ως υπεύθυνος για τη συμπεριφορά του ίδιου. Στην πραγματικότητα όμως, πίσω από την απεριόριστη αυτοπεποίθηση και το παράλογο αίσθημα ανωτερότητας, μπορεί να κρύβεται ντροπή, ανασφάλεια και άγχος. Ο νάρκισσος είναι άνθρωπος τραυματισμένος και χρησιμοποιεί τη ναρκισσιστικά δομημένη προσωπικότητά του ως άμυνα σε ζητήματα που τον δυσκολεύουν.
Ο μύθος του Ναρκίσσου αποκαλύπτει τον κίνδυνο της υπερβολικής εστίασης στον εαυτό και την ανεπαρκή αυτοεκτίμηση η οποία βασίζεται μόνο σε εξωγενή χαρακτηριστηκά και επιτεύγματα. Επιπλέον, μας υπενθυμίζει ότι η αληθινή ικανοποίηση και ευτυχία προέρχονται από τις αληθινές σχέσεις και την εσωτερική αρμονία, όχι από την επίδειξη ανωτερότητας και την προβολή μιας ψευδούς εικόνας του εαυτού. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα σημάδια του ναρκισσισμού τόσο σε εμάς όσο και στους γύρω μας, ώστε προτίστως να αυτοβελτιωνόμαστε, έπειτα να προστατευόμαστε από ενδεχόμενες κακοποιητικές συμπεριφορές ενός νάρκισσου, και τέλος να προσφέρουμε βοήθεια όταν αυτό είναι απαραίτητο και δεν υπερβαίνει τις δυνάμεις μας.
“Ο ναρκισσισμός ενός άλλου ατόμου έχει μεγάλη έλξη για εκείνους που έχουν αποκηρύξει μέρος του δικού τους ναρκισσισμού”
Sigmund Freud,
Αυστριακός Ψυχίατρος (1856-1939)
ΠΗΓΕΣ:
Επιμέλεια κειμένου:
Η Επιστημονική Ομάδα της Επί Σ.Κ.Ε.Ψ.Υ.
