Το πένθος είναι μια φυσική και απαραίτητη αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Πολλές φορές το πένθος δεν αφορά το θάνατο καθ’ αυτόν αλλά συμβολικά την απώλεια ενός ανθρώπου, ενός αντικειμένου, μιας κατάστασης. Παραδείγματος χάριν ένας χωρισμός ή η συνταξιοδότηση μπορούν να πυροδοτήσουν την αντίδραση του πένθους. Οι παραδοσιακές θεωρίες προτείνουν ότι το πένθος ολοκληρώνεται σε διάστημα έξι μηνών έως δύο ετών. Ωστόσο, τα αποτελέσματα του πένθους μπορεί να επιφέρουν μόνιμες αλλαγές στις ψυχολογικές δομές του ατόμου, επηρεάζοντας την καθημερινή ζωή και τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Ενώ η διαδικασία του πένθους είναι μοναδική για κάθε άτομο, υπάρχουν κοινές φάσεις και συναισθηματικές αντιδράσεις που βιώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Η κατανόηση αυτής της διαδικασίας μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του πόνου και στη διευκόλυνση της συναισθηματικής ανακούφισης. Ο John Bowlby και η Elisabeth Kübler-Ross περιέγραψαν τα διάφορα στάδια του πένθους συμβάλλοντας στην κατανόηση της δυναμικής αυτής διαδικασίας. Τα στάδια αυτά είναι τα εξής:
- Άρνηση: Αρχικό σοκ και άρνηση της πραγματικότητας της απώλειας. Το άτομο μπορεί να αισθάνεται μούδιασμα ή να αρνείται να πιστέψει το γεγονός.
- Θυμός: Έντονη συναισθηματική αντίδραση, συχνά κατευθυνόμενη προς τον εαυτό ή άλλους. Ο θυμός μπορεί να εκδηλωθεί ως απογοήτευση για την απώλεια, ως ενοχή για αυτή ή ως ζήλια για όσους δεν έχουν βιώσει παρόμοια εμπειρία.
- Διαπραγμάτευση: Προσπάθεια αναζήτησης τρόπων για την ανατροπή της απώλειας. Το άτομο μπορεί να κάνει υποθετικές συμφωνίες με τον εαυτό του ή με μια ανώτερη δύναμη, προσπαθώντας να αλλάξει την πραγματικότητα.
- Κατάθλιψη: Βαθιά θλίψη που ανοίγει το δρόμο για αποδοχή της απώλειας. Σε αυτή τη φάση, το άτομο μπορεί να αποσυρθεί από τις καθημερινές του δραστηριότητες και να βιώσει έντονη συναισθηματική και σωματική κόπωση.
- Αποδοχή: Βρίσκοντας τρόπους να προχωρήσει μπροστά χωρίς το αγαπημένο πρόσωπο, αντικείμενο ή κατάσταση. Η αποδοχή δεν σημαίνει ότι το άτομο ξεχνά την απώλεια, αλλά ότι μαθαίνει να ζει με αυτήν.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτά τα στάδια δεν ακολουθούν πάντα μια γραμμική πορεία και μπορεί να βιώνονται διαφορετικά από κάθε άτομο. Ακόμα, συχνά τα στάδια αυτά δεν γίνονται άμεσα αντιληπτά ούτε από τον άνθρωπο που πενθεί αλλά ούτε από τους γύρω του, μιας και τοποθετούνται στο ασυνείδητο τμήμα του ψυχισμού, εκεί όπου βρίσκονται οι επιθυμίες και οι φαντασιώσεις, που δεν επηρεάζονται από τη λογική.
Σε μια κατάσταση πένθους, υπάρχει ένα κρίσιμο σημείο, μια λεπτή γραμμή, που μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο που πενθεί, από μια φυσιολογική κατάσταση σε μια πιο παθολογική. Το υγιές και το παθολογικό πένθος διακρίνονται από τον τρόπο με τον οποίο το άτομο διαχειρίζεται και προσαρμόζεται στην απώλεια. Το υγιές πένθος είναι μια φυσιολογική διαδικασία που επιτρέπει στο άτομο να εκφράσει τη θλίψη του, να αποδεχτεί την απώλεια και τελικά να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα και να βρει τρόπους να συνεχίσει τη ζωή του. Αντίθετα, το παθολογικό πένθος (ή παρατεταμένο πένθος) χαρακτηρίζεται από επίμονα και έντονα συναισθήματα που εμποδίζουν την καθημερινή λειτουργικότητα και την προσαρμογή. Τα άτομα που βιώνουν παθολογικό πένθος μπορεί να παραμένουν παγιδευμένα στο στάδιο της θλίψης για μεγάλο χρονικό διάστημα, παρουσιάζοντας σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους και απομόνωσης. Αυτή η κατάσταση απαιτεί ψυχοθεραπευτική παρέμβαση για να βοηθήσει το άτομο να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του και να προχωρήσει προς την αποδοχή και την επούλωση.
Όταν οι έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις διαρκούν καιρό, υπογραμμίζουν την ανάγκη για συνεχή υποστήριξη και κατανόηση. Στην ανάγκη αυτή απαντά ο ψυχοθεραπευτής ο οποίος μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο κατά τη διάρκεια του πένθους. Οι θεραπευτικές συνεδρίες παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον όπου το άτομο μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του χωρίς φόβο κριτικής. Η έκφραση αυτών των δύσκολων συναισθημάτων σε ασφαλές χώρο λειτουργεί επανορθωτικά για τον άνθρωπο και συμβάλει στην επαρκή επεξεργασία τους. Η ευαισθησία και η ενσυναίσθηση του ψυχοθεραπευτή είναι οι πιο σημαντικές δεξιότητες ώστε άτομο που πενθεί να νιώσει κατανοητό και υποστηριζόμενο. Η θεραπευτική σχέση μπορεί να προσφέρει έναν σημαντικό παράγοντα σταθερότητας και ασφάλειας, επιτρέποντας στον πελάτη να εξερευνήσει βαθύτερα συναισθήματα και να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του πένθους με αποτελεσματικό τρόπο. Το αποτέλεσμα της θεραπευτικής διαδικασίας είναι το άτομο να καταφέρει να υπάρξει χωρίς το απωλεσθέν αντικείμενο αγάπης.
Το πένθος είναι μια πολυσύνθετη και βαθιά προσωπική διαδικασία. Είτε πυροδοτείται από το θάνατο είτε από μια πιο συμβολικής μορφής απώλεια, η ψυχοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για την φροντίδα των ανθρώπων που βιώνουν αυτή τη δυσκολία που λέγεται πένθος. Με την κατάλληλη υποστήριξη, τα άτομα που πενθούν μπορούν να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους, να αποδεχτούν την απώλεια, να δημιουργήσουν αναπλαισιωμένες σχέσεις και να προχωρήσουν στη ζωή τους με δύναμη και ελπίδα.
“Το έργο του πένθους είναι να αποσυνδέσει τις αναμνήσεις και τις προσδοκίες από το απολεσθέν αντικείμενο, και έτσι να απελευθερώσει τον χώρο για νέες επενδύσεις.”
Sigmund Freud,
Αυστριακός Ψυχίατρος (1856-1939)
ΠΗΓΕΣ:
Επιμέλεια κειμένου:
Η Επιστημονική Ομάδα της Επί Σ.Κ.Ε.Ψ.Υ.
