Η ιδέα της αντίστασης στη θεραπεία είναι περίπλοκη. Αρχικά δημιουργήθηκε ως ψυχαναλυτική έννοια από τον Sigmund Freud, ο οποίος πίστευε ότι ήταν μια ασυνείδητη αντίθεση με τις αποκαλυπτικές αναμνήσεις στην ψυχανάλυση.
Με μία γενικότερη ορολογία, ως αντίσταση θεωρείται ο,τιδήποτε σταματά τη θεραπευτική αλλαγή. Παραδοσιακά, θεωρείται ως μια απροθυμία (είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα) του θεραπευόμενου να αναπτυχθεί.Κάποιοι πιο πρόσφατοι ορισμοί, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι η αντίσταση δεν αναπτύσσεται μόνο από την πλευρά του θεραπευόμενου, αλλά είναι προϊόν της θεραπευτικής σχέσης
Χρησιμοποιώντας την αντίσταση ,ο θεραπευόμενος προσπαθεί να απωθήσει τις προτάσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν να λύσει προβλήματα ψυχικής ή συναισθηματικής υγείας. Ένα άτομο που αντιμετωπίζει αντίσταση μπορεί να πει στον εαυτό του ότι δεν είναι έτοιμο. Μπορεί επίσης να πιστεύει ότι η πρόταση ή η εκτίμηση από μέρους του θεραπευτή για την δυσκολία που τον απασχολεί ,είναι άδικη για τον ίδιο ή να μεταφέρει αυτή τη δυσφορία στον θεραπευτή,ο οποίος κατά τον ίδιο, δεν κατανοεί ολόκληρη την ιστορία. Όποια και αν είναι η μορφή, η αντίσταση θεωρείται υπεράσπιση του εγώ, σε υποσυνείδητο επίπεδο.
Ενώ εργαζόταν με τους θεραπευόμενούς του, ο Sigmund Freud ανέπτυξε τη θεωρία της αντίστασης. Είδε ότι οι άνθρωποι στην ψυχανάλυση συχνά απέφευγαν τα βασικά θέματα για τη θεραπεία τους. Απέρριπταν κάθε θέμα που πλησίαζε πολύ τις αναμνήσεις ή τα άβολα συναισθήματα.
Ο Freud θεώρησε ότι η αντίσταση, ήταν ένα σημάδι κάποιου τραύματος του παρελθόντος κρυμμένο στο υποσυνείδητο που έπρεπε να αποκαλυφθεί και να αντιμετωπιστεί στο παρόν. Κατά την άποψη του Freud , αυτή η κάθαρση θα επέτρεπε στο άτομο να βιώσει συναισθηματική θεραπεία και να βρει πιο σημαντικό έλεγχο στη συμπεριφορά του.
Η αντίσταση εμφανίζεται συχνά ως αντιθετική συμπεριφορά, που εμποδίζει να φτάσει κάποιος στο υψηλότερο δυναμικό του. Η αντίσταση μπορεί να λάβει πολλές μορφές στην ψυχοθεραπεία ή στην καθημερινή ζωή.Συνήθως, είναι άνθρωποι που αρνούνται ή αποφεύγουν να συζητήσουν ορισμένα θέματα,χρησιμοποιούν μηχανισμούς άμυνας όπως άρνηση,χιούμορ,υποβάθμιση,αμφισβήτηση,κάποιες φορές και επιθετικότητα.
Πώς φαίνεται η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία;
Στις περισσότερες των περιπτώσεων,οι θεραπευόμενοι λειτουργούν με τρόπους που είναι ,λίγο-πολύ,γνώριμοι στους θεραπευτές.Οι πιο συνηθισμένοι φαίνεται να είναι οι κάτωθι:
-Μειώνουν τον χρόνο της θεραπείας τους είτε με αργοπορία στο προκαθορισμένο ραντεβού,είτε με συζητήσεις άσχετης θεματολογίας όσον αφορά αυτό που τους αποσχολεί.
-Αμφισβητούν την επιστημονική αρτιότητα του θεραπευτή.
-Πιστεύουν πως δεν είναι ικανός ο θεραπευτής να τους καταλάβει, να τους συναισθανθεί ή να τους βοηθήσει.
-Μιλούν ελάχιστα κατά τη διάρκεια της συνεδρίας.
-Ακυρώνουν τελευταία στιγμή το ραντεβού τους.
-Διαφωνούν με τον θεραπευτή.
Οι άμυνες αυτές που δημιουργούν,φαίνεται να είναι οι σκιές του παρελθόντος, που τοποθετούνται για να ανεχθούν δύσκολες εμπειρίες και να μειώσουν το φόβο και το άγχος. Είναι μια χρονοκάψουλα της ασυνείδητης ιστορίας με μεγάλη επεξηγηματική δύναμη στο παρόν. Όταν ερχόμαστε σε αυτογνωσία στα 18 ή στα 48 μας, βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας μέσα από το πρίσμα αυτών των αμυνών– οι άμυνες περιέχουν μια γνωστική ή/και συναισθηματική στρατηγική για την ενασχόληση με τον κόσμο.Οι θεραπευόμενοι, δεν γνωρίζουν άλλο κόσμο εκτός από αυτόν που έχει διαμορφωθεί από αυτές τις αόρατες εφαρμογές. Παίρνουν την εμπειρία τους ως πραγματικότητα.
Οι θεραπευτές χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές για να βοηθήσουν τους πελάτες να εργαστούν μέσα από αντίσταση στην ψυχοθεραπεία. Αυτές οι τεχνικές είναι συχνά προσαρμοσμένες στις ανάγκες του ατόμου και στη θεραπευτική προσέγγιση. Ορισμένες τυπικές τεχνικές περιλαμβάνουν:
- Οικοδομώντας μια Ισχυρή Θεραπευτική Συμμαχία:
Μια σταθερή θεραπευτική σχέση, που χαρακτηρίζεται από εμπιστοσύνη, ενσυναίσθηση και αμοιβαίο σεβασμό, συχνά βοηθά τους θεραπευόμενους να αισθάνονται αρκετά ασφαλείς για να αντιμετωπίσουν και να εργαστούν μέσω αντίστασης
- Εξερευνώντας την αντίσταση απευθείας
Οι θεραπευτές μπορεί να επιστήσουν απαλά την προσοχή στην παρατηρούμενη αντίσταση, ρωτώντας τους θεραπευόμενους, πώς αισθάνονται για συγκεκριμένα θέματα ή γιατί μπορεί να τα αποφεύγουν. Αυτό μπορεί να τους βοηθήσει να αποκτήσουν επίγνωση της αντίθεσής τους
- Αναστοχαστική Ακρόαση:
Ο προβληματισμός σχετικά με τα συναισθήματα, τις σκέψεις ή τις συμπεριφορές των θεραπευόμενων, μπορεί να αυξήσει την επίγνωση και την κατανόηση της αντίστασής τους. Αυτή η προσέγγιση τους βοηθά να αισθάνονται κατανοητοί και μπορεί να οδηγήσει σε βαθύτερη εξερεύνηση
- Χρήση Μεταφορών και Αναλογιών
Μερικές φορές, οι αφηρημένες έννοιες ή οι επεξηγηματικές ιστορίες μπορούν να βοηθήσουν τους θεραπευόμενους, να δουν την αντίστασή τους διαφορετικά, καθιστώντας ευκολότερη την κατανόηση και την αντιμετώπιση
- Επαναπλαισίωση
Προσφέροντας μια διαφορετική ερμηνεία ή προοπτική στις σκέψεις, τα συναισθήματα ή τις συμπεριφορές ενός θεραπευόμενου, οι θεραπευτές μπορούν να τους βοηθήσουν να δουν τα πράγματα με νέο πρίσμα, μειώνοντας πιθανώς την αντίσταση
- Παρακινητική συνέντευξη
Αυτή η τεχνική είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για αμφίθυμους θεραπευόμενους. Οι θεραπευτές,τους βοηθούν να εξερευνήσουν και να επιλύσουν την αμφιθυμία τους, τονίζοντας την ασυμφωνία μεταξύ της τρέχουσας συμπεριφοράς τους και των ευρύτερων στόχων της ζωής τους
- Διερεύνηση Φόβων και Ανησυχιών
Συζητώντας πιθανούς φόβους ή ανησυχίες που υποκρύπτουν την αντίσταση, οι θεραπευτές μπορούν να βοηθήσουν τους θεραπευόμενους να αντιμετωπίσουν και να επεξεργαστούν αυτά τα συναισθήματα, καθιστώντας ευκολότερο να προχωρήσουν
- Χρήση της σωκρατικής ερώτησης
Αυτή η τεχνική περιλαμβάνει την υποβολή ερωτήσεων ανοιχτού τύπου που βοηθούν τους θεραπευόμενους να εξερευνήσουν τις πεποιθήσεις και τις υποθέσεις τους, οδηγώντας δυνητικά σε νέες ιδέες και κατανόηση
- Επανεξέταση των στόχων
Η περιοδική επανεξέταση και αποσαφήνιση των στόχων της θεραπείας μπορεί να διασφαλίσει ότι τόσο ο θεραπευτής όσο και ο θεραπευόμενος παραμένουν ευθυγραμμισμένοι και συγκεντρωμένοι, μειώνοντας πιθανώς την αντίσταση που προκύπτει από ασαφείς ή μεταβαλλόμενους στόχους
- Επεξεργασία της Θεραπευτικής Σχέσης
Θέματα μεταφοράς και αντιμεταβίβασης, όπου οι θεραπευόμενοι προβάλλουν συναισθήματα από προηγούμενες σχέσεις στον θεραπευτή (και αντίστροφα), μπορεί μερικές φορές να συμβάλουν στην αντίσταση. Η επεξεργασία αυτών των δυναμικών στη συνεδρία μπορεί να είναι διαφωτιστική.
Η έρευνα έχει υπογραμμίσει την πολύπλευρη φύση της αντίστασης του θεραπευόμενου στην ψυχοθεραπεία. Η αντίστασή του δεν αποτελεί πλέον εμπόδιο. Συχνά θεωρείται ως η επικοινωνία ανεκπλήρωτων αναγκών, φόβων ή αμφιθυμίας σχετικά με την αλλαγή Πρόσφατες μελέτες στόχευαν στη λειτουργικοποίηση της αντίστασης, εστιάζοντας στις παρατηρήσιμες συμπεριφορές της και τις σχετικές λεκτικές ενδείξεις, οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν τους θεραπευτές στην έγκαιρη αναγνώριση και παρέμβαση
Υπάρχει επίσης αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη σχέση μεταξύ θεραπευτικής συμμαχίας και αντίστασης. Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι μια σταθερή θεραπευτική συνεργασία μπορεί να λειτουργήσει ως προστατευτικό μέσο κατά της αντίθεσης, τονίζοντας τη σημασία μιας σχέσης συνεργασίας και εμπιστοσύνης θεραπευτή-θεραπευόμενου.
Επιπλέον, η έρευνα έχει διερευνήσει την αντοχή σε διαφορετικές θεραπευτικές μεθόδους. Για παράδειγμα, στη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η αντίσταση μπορεί να εκδηλωθεί ως απροθυμία για την ολοκλήρωση των εργασιών ή τη συμμετοχή σε ασκήσεις έκθεσης. Η κατανόηση των μοναδικών μορφών αντίστασης σε κάθε μέθοδο μπορεί να δώσει πληροφορίες για προσαρμοσμένες παρεμβάσεις
Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει επίσης τη σημασία της πολιτιστικής ικανότητας για την αντιμετώπιση της αντίστασης. Οι πολιτισμικές παρεξηγήσεις μπορεί μερικές φορές να παρερμηνευθούν ως αντίσταση. Ως αποτέλεσμα, οι θεραπευτές ενθαρρύνονται να κατανοήσουν τα πολιτισμικά, κοινωνικά και προσωπικά πλαίσια στα οποία αναδύεται η αντίσταση για να αποφύγουν τις παθολογικές κανονιστικές αντιδράσεις από θεραπευόμενους διαφορετικού υπόβαθρου .
Συνοψίζοντας, πρόσφατη ψυχολογική έρευνα υπογραμμίζει τη διαφοροποιημένη κατανόηση της αντίστασης στην ψυχοθεραπεία, τονίζοντας την επικοινωνιακή της λειτουργία και τον ρόλο της θεραπευτικής συμμαχίας, τις εκδηλώσεις που σχετίζονται με τη μέθοδο και την πολιτισμική ικανότητα στην αντιμετώπισή της.
Αυτός ο φυσικός αμυντικός μηχανισμός αναδύεται όταν τα άτομα προσπαθούν ασυνείδητα να προστατεύσουν τον εαυτό τους από το να αντιμετωπίσουν άβολες ή επώδυνες αναμνήσεις, συναισθήματα ή σκέψεις. Κατανοώντας αυτό, οι θεραπευτές μπορούν να δουν την αντίσταση ως αναπόσπαστο μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας και όχι ως εμπόδιο.
“Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο για το οποίο η ύπαρξή του είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να λύσει”
Erich Fromm
ΠΗΓΕΣ:
Επιμέλεια κειμένου:
Η Επιστημονική Ομάδα της Επί Σ.Κ.Ε.Ψ.Υ.
ΠΗΓΕΣ:
Rogers, 1951 Client-Centered Counseling
Goldfried & Davison, 1976 Clinical Behavior Therapy
Beck et al., 1979 Cognitive Behavior Therapy
Yalom, 1980 Existential Psychotherapy
Gelso & Carter, 1985 The Relationship in Counseling and Psychotherapy
Horvath & Greenberg, 1989 Working Alliance Theory for Professional Counselors
Overholser, 1993 Elements of the Socratic Method
Miller & Rollnick, 2013 Motivational Interviewing
Beutler et al., 2002 Resistance APA PsycNet(American Psychological Association)
Gelso & Hayes, 2007 Countertranserance and the Therapist’s Inner Experience
Chen, 2016 Treatment-resistant panic disorder:clinical signifcance,concept and management
American Psychological Association. (2019)Ambivalence,resistance and alliance ruptures in Psychotherapy
